stress.gr|περιγραφη διαταραχης
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΦΟΒΙΑ
Κείμενο: Royal College of Psychiatrists, UK
Μετάφραση: Γρηγόρης Μιχάλης, Msc
Επιμέλεια Μετάφρασης: Πέτρος Σκαπινάκης, PhD
Τι είναι η Κοινωνική Φοβία;
Η Φοβία είναι κατά βάση ένας φόβος. Όλοι φοβόμαστε διάφορα πράγματα, όπως τα ύψη και τις αράχνες, αλλά για τους περισσότερους από εμάς, αυτό δεν αποτελεί εμπόδιο στην καθημερινή μας ζωή. Οι φόβοι αυτοί αποκαλούνται «φοβίες» μόνο όταν μας εμποδίζουν να κάνουμε πράγματα που σε άλλη περίπτωση θα απολαμβάναμε ή θα κάναμε με ευκολία.
Πολλοί από εμάς γινόμαστε ανήσυχοι πριν γνωρίσουμε καινούργιους ανθρώπους, αλλά διαπιστώνουμε ότι μόλις βρεθούμε μαζί τους, μπορούμε να χειριστούμε, ακόμα και να απολαύσουμε αυτές τις καταστάσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, απλώς δεν μπορούμε να νιώσουμε άνετα όταν βρισκόμαστε σε τέτοιου είδους καταστάσεις και στην χειρότερη, ίσως χρειαστεί να τις αποφύγουμε όλες. Το συναίσθημα που βιώνεται στις περιπτώσεις αυτές και η συμπεριφορά που το συνοδεύει (π.χ. αποφυγή) συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε κοινωνική φοβία.
Υπάρχουν δύο βασικές μορφές Κοινωνικής Φοβίας.
Γενική Κοινωνική Φοβία
Οι άνθρωποι που πάσχουν από Γενική Κοινωνική Φοβία έχουν την τάση να θεωρούν ότι γίνονται το επίκεντρο της προσοχής σε οποιονδήποτε χώρο βρεθούν μαζί με άλλους ανθρώπους και αυτό τους προκαλεί ανησυχία. Νιώθουν αναστατωμένοι με τη σκέψη ότι όλοι οι άλλοι τους κοιτούν και παρατηρούν τι κάνουν. Μπορεί να νιώθουν φόβο όταν τους συστήνουν σε άλλους ανθρώπους ή ακόμα και να διστάζουν να τρώνε ή να πίνουν σε δημόσιους χώρους. Ίσως είναι δύσκολο γι' αυτούς να πηγαίνουν σε καταστήματα ή εστιατόρια. Ενδεχομένως να αισθάνονται τόσο μεγάλη ντροπή όταν βγάζουν τα ρούχα τους σε δημόσιο χώρο που δεν μπορούν να πάνε στην παραλία. Επίσης, μπορεί να τους είναι δύσκολο να συνεργαστούν με τον προϊστάμενό τους ή τους συνεργάτες τους στη δουλειά, ακόμα και όταν πρέπει να το κάνουν.
Το να παραβρεθούν σε ένα πάρτι μπορεί να είναι κάτι ιδιαίτερα δύσκολο γι' αυτούς. Πολλοί είναι εκείνοι που διστάζουν κάπως πριν μπουν σ' ένα δωμάτιο γεμάτο από ανθρώπους. Εάν κάποιος πάσχει από κοινωνική φοβία μπορεί για παράδειγμα να έχει την τάση να κάθεται στην κουζίνα ή να πηγαίνει στην τουαλέτα και να αποφεύγει το σαλόνι - μερικοί άνθρωποι μάλιστα πιστεύουν ότι είναι κλειστοφοβικοί εξαιτίας αυτών των συναισθημάτων. Όταν τελικά μπει στο δωμάτιο όπου βρίσκονται άλλοι άνθρωποι, ίσως έχει την αίσθηση ότι όλοι τον κοιτάζουν. Αυτό κάποια στιγμή μπορεί να τον οδηγήσει στο να κάνει χρήση αλκοόλ για να τα βγάλει πέρα, να αρχίσει να πίνει πριν πάει, για παράδειγμα, σε ένα πάρτι, έτσι ώστε να μπορεί να χαλαρώσει αρκετά και τελικά να το απολαύσει.
Ειδική Κοινωνική Φοβία
Αυτή είναι μια συγκεκριμένη μορφή φοβίας που πλήττει ανθρώπους που βρίσκονται συχνά στο επίκεντρο της προσοχής καθώς αυτό αποτελεί μέρος του τρόπου ζωής τους. Μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε πρόκειται να ερμηνεύσει ένα ρόλο ή ένα τραγούδι ή να μιλήσει μπροστά σε άλλους ανθρώπους. Πωλητές, ηθοποιοί, μουσικοί, δάσκαλοι, μπορεί όλοι να υποφέρουν απ' αυτή τη μορφή φοβίας. Εκτός από αυτό όμως, δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουν προβλήματα σε άλλες κοινωνικές καταστάσεις. Εάν κάποιος πράγματι πάσχει από ειδική κοινωνική φοβία, ίσως διαπιστώσει ότι μπορεί να συναναστραφεί με άλλους ανθρώπους χωρίς κανένα πρόβλημα. Ωστόσο, όταν πρέπει να σηκωθεί και να μιλήσει μπροστά σε άλλους, αγχώνεται, πιθανώς τραυλίζει ή σταματά εντελώς να μιλά. Μπορεί να συμβεί ακόμα και σε ανθρώπους που μιλάνε συχνά μπροστά σε κοινό. Στην χειρότερη περίπτωση, μπορεί να καταστεί παντελώς αδύνατο για τον πάσχοντα να μιλήσει σε κοινό ή ακόμα και να θέσει ένα απλό ερώτημα.
Πως είναι να πάσχεις από κοινωνική φοβία;
Εάν κάποιος πάσχει από Κοινωνική Φοβία, πιθανώς ανησυχεί υπερβολικά θεωρώντας ότι γελοιοποιείται μπροστά σε άλλους ανθρώπους, και νιώθει πολύ αγχωμένος πριν βρεθεί σε οποιαδήποτε κοινωνική κατάσταση του προκαλεί ανησυχία. Μπορεί να περνούν απ' το μυαλό του, με πολλές λεπτομέρειες, όλα τα ντροπιαστικά πράγματα που θα μπορούσαν να του συμβούν. Τη στιγμή που τελικά βρίσκεται στον ίδιο χώρο μαζί με άλλους ανθρώπους αισθάνεται ακόμα πιο αγχωμένος, και ενδεχομένως αδυνατεί να πει ή να κάνει αυτό που θέλει. Θα λέγαμε ότι κατά κάποιον τρόπο πρόκειται για μια «αυτό-εκπληρούμενη προφητεία». Ανησυχεί τόσο πολύ για το αν φαίνεται στους άλλους ανήσυχος που τελικά πράγματι παρουσιάζεται έτσι. Η ανησυχία που νιώθει είναι ο χειρότερος εχθρός του.
Μόλις τελειώσει όλο αυτό, στενοχωριέται για το πώς χειρίστηκε την κατάσταση. Σκέφτεται, ξανά και ξανά, πώς αλλιώς θα μπορούσε να είχε συμπεριφερθεί ή να είχε μιλήσει.
Άνθρωποι που βιώνουν κάποια απ' αυτές τις μορφές φοβίας, παρουσιάζουν παρόμοια σωματικά συμπτώματα. Μπορεί να έχουν ξηροστομία, να ιδρώνουν υπερβολικά, να έχουν ταχυπαλμίες (το αίσθημα ότι η καρδιά χτυπά πολύ γρήγορα) και να θέλουν να πάνε στην τουαλέτα. Οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να είναι σε θέση να δουν κάποια άλλα σημάδια αυτού του άγχους που βιώνουν οι πάσχοντες, όπως, κοκκίνισμα στο πρόσωπο, τραύλισμα, σωματικό τρόμο. Μερικές φορές μπορεί να αναπνέουν πολύ γρήγορα, γεγονός που τους κάνει να αισθάνονται μούδιασμα ή μυρμήγκιασμα στα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών. Αυτό μπορεί, από μόνο του, να προκαλέσει ιδιαίτερη ανησυχία και να επιδεινώσει το άγχος.
Κρίση Πανικού
Στη χειρότερη περίπτωση, αυτά τα αισθήματα του φόβου και τα σωματικά συμπτώματα μπορούν να οδηγήσουν σε κρίση πανικού. Πρόκειται για μια γρήγορη κορύφωση, που συνήθως διαρκεί μόνο λίγα λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων οι άνθρωποι αισθάνονται να κατακλύζονται από άγχος, φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο, και ίσως πιστεύουν ότι τρελαίνονται ή πεθαίνουν. Αυτά τα αισθήματα φτάνουν στον αποκορύφωμά τους και μετά από λίγο περνούν, αφήνοντας το άτομο να νιώθει αδύναμο και εξουθενωμένο. Αν και οι κρίσεις αυτές προκαλούν μεγάλη ένταση, τελικά περνούν μόνες τους και δεν μπορούν να βλάψουν σημαντικά τον πάσχοντα.
Επηρεάζει τον τρόπο που σκέφτεσαι για τον εαυτό σου;
Κάποιος που έχει αυτά τα συμπτώματα μπορεί να νιώσει απογοήτευση, καθώς διαπιστώνει ότι άλλοι άνθρωποι κάνουν πολύ εύκολα πράγματα που αυτός βρίσκει αδύνατον να κάνει. Μπορεί να θεωρεί ότι είναι μάλλον βαρετός και να ανησυχεί ότι και οι άλλοι πιστεύουν το ίδιο γι' αυτόν. Το πρόβλημα της κοινωνικής φοβίας μπορεί να τον κάνει υπερευαίσθητο και διστακτικό να απευθυνθεί σε άλλους ανθρώπους ακόμα κι όταν θα έπρεπε. Αυτό μπορεί να του προκαλέσει θλίψη και στεναχώρια γεγονός που ενδεχομένως να επιδεινώσει την κοινωνική φοβία.
Πώς μπορεί να επηρεάσει την ζωή των ανθρώπων;
Πολλοί πάσχοντες αναγκάζονται να αλλάξουν τον τρόπο ζωή τους ανάλογα με τα συμπτώματά τους. Αυτό σημαίνει ότι οι ίδιοι (και οι οικογένειές τους) στερούνται πολλά πράγματα που ίσως σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να απολαύσουν. Δεν μπορούν να επισκεφτούν το σχολείο των παιδιών τους, να πάνε για ψώνια ή στον οδοντίατρο. Μπορεί ακόμη να αποφύγουν να αποδεχτούν μια προαγωγή στη δουλειά παρόλο που μπορεί να είναι ιδιαίτερα ικανοί για μια περισσότερο απαιτητική και προσοδοφόρα εργασία. Περίπου οι μισοί απ' αυτούς που έχουν σοβαρή κοινωνική φοβία, ειδικά οι άντρες, αντιμετωπίζουν δυσκολία στη δημιουργία μακροχρόνιων σχέσεων.
Πόσο συχνή είναι;
Περίπου το 1-2% των αντρών και το 2-3% των γυναικών πάσχουν από κάποια μορφή κοινωνικής φοβίας.
Υπάρχουν επιπλοκές;
Μερικοί άνθρωποι δυσφορούν τόσο πολύ εξαιτίας τη κοινωνικής τους φοβίας, που αναπτύσσουν μια δευτερογενή κατάθλιψη. Θα χρειαστεί λοιπόν θεραπεία και γι' αυτήν εκτός από τη θεραπεία που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας. Εάν ένας άνθρωπος αποφεύγει συνεχώς κάποια πολυσύχναστα μέρη, μπορεί στο τέλος να αναπτύξει ένα φόβο για τα μέρη αυτά ακόμα κι όταν δεν υπάρχει κανείς εκεί. Μπορεί συνεπώς να νιώθει ανίκανος να βγει έξω - αυτό αποκαλείται Αγοραφοβία . Άλλοι μπορεί να κάνουν χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών ή ηρεμιστικών που έχουν συνταγογραφηθεί από γιατρούς για να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματά τους. Ο κίνδυνος εθισμού στις ουσίες αυτές και κυρίως στο αλκοόλ είναι ιδιαίτερα αυξημένος. Είναι σημαντικό ωστόσο να αναφερθεί ότι οι ασθενείς με κοινωνική φοβία παρά το άγχος τους και τα άλλα συμπτώματα που εμφανίζουν, δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο να πάθουν κάτι σωματικό στο μέλλον, π.χ. καρδιακή προσβολή.
Τι προκαλεί την Κοινωνική Φοβία;
Πραγματικά δε γνωρίζουμε. Κάποιοι ειδικοί πιστεύουν ότι ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι μερικοί άνθρωποι παραμένουν καθηλωμένοι στο φυσιολογικό στάδιο της ντροπαλότητας από το οποίο όλα τα παιδιά περνούν στην ηλικία μεταξύ 3 και 7 ετών.
Υπάρχει βοήθεια;
Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι να βοηθηθούν οι άνθρωποι που πάσχουν από κοινωνική φοβία. Αυτοί μπορεί να εφαρμοστούν μόνοι τους ή σε συνδυασμό, ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου.
Αυτοβοήθεια
Εάν κάποιος είναι εκ φύσεως ντροπαλός, μπορεί να του φανεί χρήσιμο το να παρακολουθήσει μαθήματα ενίσχυσης της αυτοπεποίθησης ή διεκδικητικής συμπεριφοράς από ειδικούς θεραπευτές που ασχολούνται με τις συμπεριφορικές μεθόδους. Ασκήσεις χαλάρωσης μπορεί να τον βοηθήσουν να αισθάνεται γενικά λιγότερο αγχωμένος (λεπτομέρειες γι' αυτές μπορεί να μάθει κανείς από τους ειδικούς γιατρούς, ψυχιάτρους ή ψυχολόγους) .
Ψυχολογικές Θεραπείες
Εκπαίδευση στην Εκμάθηση Κοινωνικών Δεξιοτήτων : Αυτή βοηθάει τους ανθρώπους να νιώθουν πιο χαλαροί και να έχουν αυτοπεποίθηση. Αυτό επιτυγχάνεται με την εκμάθηση κάποιων απλών κοινωνικών δεξιοτήτων που θεωρούμε δεδομένες, όπως, για παράδειγμα, το πώς να ξεκινήσει κανείς τη συζήτηση με κάποιον άνθρωπο που δεν γνωρίζει. Η συγκεκριμένη μορφή θεραπείας απαιτεί πολλή πρακτική εξάσκηση με άλλους ανθρώπους και αυτό που αποκαλούμε «ανάδραση» - άνθρωποι δηλαδή παρακολουθούν τον εαυτό τους σε βίντεο για να πάρουν μια ιδέα του τι κάνουν οι ίδιοι και πώς τους βλέπουν οι άλλοι.
Θεραπεία Έκθεσης: Αυτή βοηθά ένα άτομο να παραμένει ήρεμο όταν βρίσκεται σε χώρους ή καταστάσεις που σε άλλη περίπτωση (εξαιτίας της κοινωνικής του φοβίας) θα του προκαλούσαν τρόμο. Αυτό μπορεί να γίνει βαθμιαία (συστηματική απευαισθητοποίηση). Ο ασθενής δηλαδή εκτίθεται σταδιακά σε μια σειρά από καταστάσεις-ερεθίσματα που του προκαλούν άγχος και οι οποίες έχουν ιεραρχηθεί με βάση την ένταση του άγχους που βιώνει όταν έρχεται αντιμέτωπος μ αυτές. Παράλληλα, ο ασθενής καλείται, με την καθοδήγηση του θεραπευτή, να χρησιμοποιήσει τεχνικές χαλάρωσης (που ήδη έχει μάθει) κάθε φορά που εκτίθεται σε μια απ' αυτές τις καταστάσεις, προχωρώντας σταδιακά από την λιγότερο στην περισσότερο τρομακτική. Όταν επιτυγχάνει να αντιμετωπίζει την μία φοβογόνο κατάσταση χωρίς να εκδηλώνει συμπτώματα άγχους, εκτίθεται στην αμέσως επόμενη (πιο τρομακτική γι' αυτόν) κατάσταση ώσπου τελικά με αυτόν τον τρόπο το ερέθισμα που προκαλούσε τις πιο έντονες αντιδράσεις γίνεται πλέον «ακίνδυνο».
Μια άλλη μέθοδος είναι αυτή που αποκαλείται «κατακλυσμική». Ο ασθενής διδάσκεται πρώτα πώς να χαλαρώνει σε μια κατάσταση που του προκαλεί φόβο και στη συνέχεια μπαίνει στην κατάσταση αυτή, όπως για παράδειγμα, σε ένα δωμάτιο γεμάτο ανθρώπους. Μετά, με τη βοήθεια του θεραπευτή χαλαρώνει και περιμένει να μειωθεί το άγχος του, κάτι που συμβαίνει μετά από λίγο.
Γνωσιακή Θεραπεία : Πολλές φορές ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να αγχώνονται εξαιτίας του τρόπου που σκέφτονται για τα πράγματα. Η συγκεκριμένη μορφή θεραπείας βοηθάει τους ανθρώπους να αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται για τον εαυτό τους και τους άλλους. Ας πάρουμε την περίπτωση που μια συζήτηση δεν πήγε καλά. Κάποιος που πάσχει από κοινωνική φοβία θα σκεφτεί ότι αυτό έγινε εξαιτίας του, ότι ήταν δικό του λάθος και έτσι θα αρχίσει να νιώθει άγχος. Στη γνωσιακή ψυχοθεραπεία ο θεραπευτής θα αναζητήσει μαζί με τον ασθενή εναλλακτικές ερμηνείες για την κατάσταση που του προκάλεσε το άγχος. Μπορεί για παράδειγμα ο ασθενής να διαπιστώσει ότι και οι άλλοι άνθρωποι που συμμετείχαν στη συζήτηση δεν είχαν να πουν κάτι. Αυτός είναι ένας πολύ πιο ρεαλιστικός τρόπος να σκεφτεί και να εκτιμήσει την κατάσταση, ένας τρόπος που σίγουρα προκαλεί λιγότερη ανησυχία και άγχος.
Φαρμακευτική Θεραπεία
Βητα-Αναστολείς: Αυτά τα φάρμακα συνήθως χρησιμοποιούνται για να θεραπεύσουν την υπέρταση. Σε χαμηλές δόσεις ελέγχουν το σωματικό τρόμο που προκαλείται από το άγχος - το οποίο μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα της κοινωνικής φοβίας - και μπορεί κανείς να το πάρει λίγο πριν συναντήσει ανθρώπους ή πριν μιλήσει μπροστά σε κοινό.
Αντικαταθλιπτικά: Ένας συγκεκριμένος τύπος αντικαταθλιπτικών, (γνωστών ως SSRIs - Εκλεκτικοί Αναστολείς της Επαναπρόσληψης της Σεροτονίνης) μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της κοινωνικής φοβίας. Πολλές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει τα θετικά αποτελέσματα στην σοβαρή κοινωνική φοβία. Οι παρενέργειες των φαρμάκων αυτών είναι γενικά ήπιες, αλλά όπως και με όλα τα φάρμακα χρειάζεται στενή συνεργασία και παρακολούθηση από τον ειδικό γιατρό (ψυχίατρο). Παραδείγματα τέτοιων φαρμάκων είναι το Λαντόζ (Ladose), το Σεροξάτ (Seroxat), το Ζολόφτ (Zoloft), το Σιπραλέξ (Cipralex), και το Ντουμυρόξ (Dumyrox). Επίσης ένα παρόμοιο φάρμακο, το Εφεξόρ (Efexor) έχει χρησιμοποιθεί με επιτυχία.
Ηρεμιστικά: Φάρμακα όπως το Στεντόν, το Λεξοτανίλ, το Ζάναξ, ή το Ριβοτρίλ χρησιμοποιήθηκαν κατά το παρελθόν για να θεραπεύσουν όλες τις μορφές άγχους. Τα φάρμακα αυτά, αν και είναι ασφαλή σε βραχυχρόνια χορήγηση (λίγες εβδομάδες), δεν συνιστώνται για μακροχρόνια χορήγηση και δεν ενδείκνυνται στην κοινωνική φοβία η οποία απαιτεί μακροχρόνια αγωγή. Ωστόσο η περιστασιακή χρήση κάτω από ιατρική παρακολούθηση μπορεί να είναι αποτελεσματική. Για το Ριβοτρίλ, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι είναι πιο ασφαλές σε μακροχρόνια χορήγηση.
