Τι είναι το Άγχος
Όλοι οι άνθρωποι λέμε πολλές φορές ότι νιώθουμε άγχος, stress, πίεση, ένταση κ.λ.π., και πολύ συχνά φορτώνουμε στο άγχος μας τις καθημερινές δυσκολίες που μπορεί να συναντάμε στην δουλειά μας ή στο σπίτι μας. Τι είναι όμως άγχος και ποιό κοινό θέμα βρίσκεται πίσω από τους απειράριθμους όρους που χρησιμοποιεί ο καθένας μας για να περιγράψει αυτή την πανανθρώπινη εμπειρία;
Το άγχος επιστημονικά αναφέρεται σε ένα είδος δυσάρεστης συγκίνησης. Άλλα είδη δυσάρεστων συγκινήσεων είναι π.χ. η θλίψη ή ο θυμός, αλλά το άγχος διακρίνεται από αυτά από το γεγονός ότι συνδέεται πάντοτε με έναν επαπειλούμενο κίνδυνο ή απειλή. Όταν νιώσουμε ότι κάποια πτυχή της ύπαρξής μας κινδυνεύει, νιώθουμε φυσιολογικά άγχος.
Άγχος = Αντίληψη Κινδύνου ή Απειλής
Ένας άνθρωπος που βρίσκεται αντιμέτωπος με έναν ληστή είναι φανερό ότι θα νιώσει φυσιολογικό άγχος, διότι κινδυνεύει η ίδια του η ζωή. Ο φοιτητής που έχει άγχος πριν τις πανελλαδικές εξετάσεις νιώθει ότι κινδυνεύει διότι μια πιθανή αποτυχία μπορεί κατά την γνώμη του να έχει σοβαρές συνέπειες στην μελλοντική του καριέρα αλλά και στην προσωπική του υπόληψη (‘αν αποτύχω θα γίνω ρεζίλι’). Άλλες φορές βεβαίως ο κίνδυνος δεν είναι τόσο εμφανής ή είναι φανερά υπερβολικός πάντα όμως το θέμα του ‘κινδύνου’ όπως τον βιώνει το κάθε άτομο προκαλεί άγχος.
Τρεις είναι οι κυριότεροι τύποι κινδύνου:
Α. Κίνδυνος για τη Σωματική Υγεία (μήπως πεθάνω)
Β. Κίνδυνος για την Ψυχική Υγεία (μήπως χάσω τον έλεγχο του μυαλού, “να τρελαθώ”)
Γ. Κίνδυνος για την Κοινωνική Υγεία (να έρθω σε αμηχανία, να ντροπιαστώ, να αποκλειστώ)
Πέτρος Σκαπινάκης, 2022
Ποιες μορφές μπορεί να πάρει το άγχος
Όταν γνωρίζουμε την πηγή προέλευσης του άγχους, τότε αυτό το ονομάζουμε φοβία. Μπορεί έτσι να έχουμε φοβία για κάποιο ζώο, για το ύψος, για τους κλειστούς χώρους κ.λ.π. Στις περιπτώσεις αυτές το άγχος συνδέεται με την παρουσία του ‘φοβογόνου’ αντικειμένου, έχουμε π.χ. άγχος όταν βρεθούμε στην δύσκολη κατάσταση αλλά με την απομάκρυνσή μας από αυτήν δεν αντιμετωπίζουμε κανένα πρόβλημα.
Πολλές φορές δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί η αιτία του άγχους, τουλάχιστον με τον τρόπο που είναι εμφανής στις φοβίες. Οι άνθρωποι που παρουσιάζουν άγχος αυτής της μορφής φαίνεται να ανησυχούν για τα πάντα και να μην μπορούν να ελέγξουν την ανησυχία τους αυτή. Αυτός ο τύπος άγχους που φαινομενικά δεν συνδέεται με μια συγκεκριμένη κατάσταση ονομάζεται γενικευμένο άγχος.
Τις περισσότερες φορές το άγχος είναι ήπιο και εισβάλλει σταδιακά χωρίς να φτάνει σε μεγάλες εντάσεις. Ορισμένες όμως φορές παρατηρούνται απότομες εισβολές σοβαρού και έντονου άγχους που τότε το ονομάζουμε ‘πανικό’. Ο πανικός μπορεί να έρχεται εντελώς ξαφνικά και απροειδοποίητα ή να συνδέεται με τις άλλες μορφές άγχους και ιδιαίτερα τις φοβίες.
Τι είναι η κρίση Πανικού
Ο πανικός, το έντονο δηλαδή άγχος που εισβάλλει ξαφνικά και κλιμακώνεται πολύ γρήγορα, συνοδεύεται από μια πληθώρα συμπτωμάτων, τόσο σωματικών όσο και ψυχολογικών που συνιστούν τη λεγόμενη κρίση πανικού.
Συνηθισμένα σωματικά συμπτώματα αποτελούν τα εξής:
- Δύσπνοια (σα να μην φτάνει ο αέρας για αναπνοή, που οδηγεί σε γρήγορη και επιπόλαιη αναπνοή)
- Ταχυκαρδία και αίσθημα παλμών (καταλαβαίνει δηλαδή κανείς και αισθάνεται την καρδιά του να χτυπά)
- Ζάλη
- Αίσθημα αστάθειας και έλλειψης ισορροπίας
- Αίσθημα βάρους στο στέρνο (σα να τον πλακώνει κάτι)
- Μούδιασμα και μυρμηκιάσεις σε όλο το σώμα
- Εξάψεις και ιδρώτες στα άκρα, ξηροστομία
- Ναυτία και ανακατωσούρα στο στομάχι
- Μυϊκή τάση και σφίξιμο
- Τάση λιποθυμίας
Συνηθισμένα ψυχολογικά συμπτώματα είναι τα εξής:
- Αδυναμία προσοχής και συγκέντρωσης
- Φόβος ότι μπορεί να πάθει κάτι σημαντικό η υγεία του (π.χ. έμφραγμα, εγκεφαλικό κ.λ.π.)
- Φόβος ότι το άτομο θα χάσει τον έλεγχο
- Φόβος ότι μπορεί να ‘τρελαθεί’
Κάθε άτομο που παρουσιάζει κρίση πανικού έχει συνήθως κάποιον συνδυασμό από τα παραπάνω συμπτώματα, τα οποία κλιμακώνονται πολύ γρήγορα . Το άτομο που κάνει μια κρίση πανικού επειδή βιώνει την κατάστασή του ως εξαιρετικά επείγουσα μπορεί να τρέξει έντρομο στα επείγοντα ενός νοσοκομείου σίγουρο ότι μια ανεπανόρθωτη βλάβη συμβαίνει στην υγεία του με τραγικές συνέπειες. Ένας γιατρός ωστόσο δεν χρειάζεται παρά λίγα λεπτά συνήθως για να καταλάβει την φύση του προβλήματος και την απουσία οποιουδήποτε κινδύνου για την σωματική ακεραιότητα του πάσχοντα. Επίσης, τις περισσότερες φορές μέχρι να φτάσει κανείς στα επείγοντα ήδη τα συμπτώματα έχουν αρχίσει να περνάνε και μόνο ο φόβος μπορεί να έχει παραμείνει ή η απορία για το τι τα προκάλεσε.
Πότε οι κρίσεις πανικού γίνονται πρόβλημα
Ένα άτομο που θα πάθει μια κρίση πανικού στην ζωή του (κι αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και στο 3,5% του πληθυσμού) τις περισσότερες φορές δεν θα αντιμετωπίσει ξανά παρόμοιο πρόβλημα. Σε μερικούς όμως ανθρώπους η δυσάρεστη αυτή εμπειρία μπορεί να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά και έτσι να προκαλέσει ένα πρόβλημα που πολλές φορές το ονομάζουμε διαταραχή πανικού (για να το διαχωρίσουμε από τις μεμονωμένες κρίσεις).
Σε διάφορες εργασίες έχει βρεθεί ότι διαταραχή πανικού μπορεί να παρουσιάζει το 1,5%-2% του πληθυσμού και είναι πιό συχνή στις γυναίκες. Το πρόβλημα αρχίζει συνήθως σε νεαρή ηλικία (μεταξύ 20-30 ετών).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Ελληνικής μελέτης για τον πανικό από την ερευνητική μου ομάδα (Politis, Skapinakis et al. 2020), η συχνότητα της διαταραχής πανικού, των πιο ήπιων συμπτωμάτων, αλλά και των μεμονωμένων κρίσεων πανικού απεικονίζεται στο γράφημα:
Πώς είναι να ζει κανείς με διαταραχή πανικού
“Αν δεν το’ χεις νιώσει δεν μπορείς να το καταλάβεις. Ξαφνικά, εκεί που όλα πήγαιναν καλά και νόμιζες ότι επιτέλους το άγριο θηρίο που είχες μέσα σου αποφάσισε να φύγει, εκείνο λες και είχε στήσει αυτί και ήθελε να σε διαψεύσει προκαλεί την γνωστή σου πλέον τρικυμία. Τι κι αν εσύ αποφάσισες να βγείς λίγο έξω να φας σε μια ταβέρνα σαν όλους τους άλλους ανθρώπους, το σώμα σου φαίνεται να μην σε υπακούει πλέον. Το κεφάλι σου πάει να σπάσει, η ζάλη σε κάνει να νιώθεις ότι είσαι ένα βήμα πρίν την λιποθυμία, η καρδιά χτυπάει τόσο δυνατά σα να θέλει να βγεί από το στέρνο όπου είναι φυλακισμένη. Και σα να μην φτάνουν αυτά να’σου πάλι αυτή η εικόνα με τον εαυτό σου πεσμένο κάτω και από πάνω διάφορους περίεργους να μονολογούν, «μα καλά τόσο αδύναμος χαρακτήρας με την πρώτη δυσκολία να τα χάνει και να πέφτει κάτω,ούτε τα μικρά παιδιά δεν κάνουν έτσι». Τι σου απομένει τότε; Με την τελευταία στάλα λογικής σου, πριν δηλαδή τρελαθείς ολοκληρωτικά, κάνεις το μόνο πράγμα που έχεις βρεί να λειτουργεί, καλύτερο και από τα καλύτερα αγχολυτικά: το σκάς και ησυχάζεις. Υπάρχει καλύτερο μέρος από το σπίτι σου άλλωστε;”
Τι είναι η Αγοραφοβία και ποια η σχέση της με τον Πανικό
Οι άνθρωποι που παθαίνουν κρίσεις πανικού, στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κρίσεων πολλές φορές παρουσιάζουν μια ανησυχία σχετικά με τις πιθανές συνέπειες που μπορεί να έχει μια πιθανή επόμενη κρίση: “Τι θα γίνει εάν πάθω κρίση την ώρα που οδηγώ;”, “… εάν είμαι έξω σε μια ταβέρνα με φίλους θα καταλάβουν ότι κάτι συμβαίνει με μένα”, “…εάν είμαι στον δρόμο μεταξύ αγνώστων ποιός θα με πάει στο νοσοκομείο;” κ.λ.π. Οι ασθενείς γρήγορα ανακαλύπτουν (βλέπε παραπάνω στην προσωπική περιγραφή ενός πάσχοντα) ότι η γρήγορη απομάκρυνση από το μέρος όπου συνέβη η κρίση και η μετακίνηση σε “ασφαλές” μέρος που μπορεί να είναι το σπίτι ή ένα νοσοκομείο αρκεί για να μετριάσει τα συμπτώματα. Αυτό όμως οδηγεί γρήγορα σ’ αυτό που ονομάζεται αγοραφοβία. Ο όρος αυτός είναι λίγο παραπλανητικός διότι δεν αφορά, όπως πιστεύεται, σε φόβο της αγοράς (δηλ. εκεί που συναθροίζονται πολλοί άνθρωποι) αλλά περισσότερο σε φόβο να πάει κανείς σε μέρη στα οποία εάν το άτομο πάθει κάτι (π.χ. μια κρίση πανικού) η δυνατότητα διαφυγής θα είναι δύσκολη. Όσο πιό δύσκολή η διαφυγή τόσο πιό έντονος ο φόβος και άρα τόσο πιό έντονη η αποφυγή αυτής της δραστηριότητας. Συνηθισμένα μέρη που αποφεύγουν άτομα με διαταραχή πανικού και αγοραφοβία είναι τα μέσα μαζικής μεταφοράς (λεοφωρεία, υπόγειος, αεροπλάνα κ.λ.π.), τα super market, όλων των ειδών οι ουρές (π.χ. σε ταμεία), το αυτοκίνητο ιδιαίτερα σε μποτιλιάρισμα, εστιατόρια ή μπάρ με πολύ κόσμο κ.λ.π. Το αποτέλεσμα της αγοραφοβίας είναι ότι περιορίζει πολύ την καθημερινή δραστηριότητα τού πάσχοντα: πώς θα πάει κανείς στην δουλειά του, πώς θα βγεί έξω να διασκεδάσει, να κάνει τα ψώνια του; Να σημειωθεί ότι η αγοραφοβία μπορεί να υπάρχει και μόνη της χωρίς διαταραχή πανικού αν και τις περισσότερες φορές είναι φυσικό επακόλουθο του πανικού.
Γιατί έχω Πανικό και όχι κάτι άλλο
Αρκετές φορές, ιδιαίτερα στην αρχή, άτομα με διαταραχή πανικού πιστεύουν ότι πάσχουν από κάτι άλλο. Αυτό είναι πολύ λογικό εάν κοιτάξει κανείς τα σωματικά συμπτώματα του έντονου άγχους. Γι’αυτό τον λόγο όταν κανείς πάθει μια κρίση πανικού είναι σωστό να κάνει μια σειρά απλών εξετάσεων για να αποκλειστούν πιθανά προβλήματα άλλης φύσης (π.χ. υπερθυρεοειδισμός). Πρέπει όμως να τονιστεί ότι οι άλλες αιτίες αποκλείονται εύκολα, ενώ ένας άνθρωπος που παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή/και έχει ήδη αναπτύξει αγοραφοβία είναι σχεδόν απίθανο να κερδίσει κάτι από επανειλημμένες εργαστηριακές εξετάσεις. Αντίθετα, οι συνέπειες μιάς αθεράπευτης διαταραχής πανικού μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερες για την ποιότητα ζωής του.
Μπορεί κανείς να τρελαθεί από αυτήν;
Ένας συχνός φόβος αυτών που πάσχουν από πανικό/αγοραφοβία είναι ότι κάποια στιγμή λόγω της έντονης ψυχολογικής πίεσης που υφίστανται θα “σπάσουν” και μπορεί να τρελαθούν. Αυτό είναι απολύτως λανθασμένο. Στην πραγματικότητα ισχύει το ακριβώς αντίθετο: ο κίνδυνος να “τρελαθεί” κάποιος με διαταραχή πανικού είναι πολύ μικρότερος από κάποιον που δεν έχει διαταραχή πανικού και σχεδόν αποκλείεται. Οι αιτίες της “ψύχωσης” είναι εντελώς διαφορετικές από αυτές του πανικού και τα δυο προβλήματα δεν σχετίζονται καθόλου.
Πού οφείλεται ο Πανικός και η Αγοραφοβία
Κατ’ αρχάς, είναι καλό να δούμε σε τι δεν οφείλεται! Ο πανικός και η αγοραφοβία δεν οφείλονται σε αδυναμία του χαρακτήρα του πάσχοντα ούτε σε έλλειψη θέλησης. Η συχνή φράση των συγγενών, δεν προσπαθείς να το ξεπεράσεις ή δεν θέλεις είναι απόλυτα λανθασμένη. Στην πραγματικότητα οι πάσχοντες επιδεικνύουν μεγάλα αποθέματα δύναμης, αφού πολλές φορές καταφέρνουν να λειτουργούν παρά τα τεράστια εμπόδια που αντιμετωπίζουν.
Όσον αφορά την αιτιολογία, οι σύγχρονες έρευνες ενοχοποιούν έναν συνδυασμό παραγόντων τόσο βιολογικών όσο και ψυχολογικών που συνδυάζονται μαζί για την εκδήλωση της διαταραχής. Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται κυρίως σε μια υπερδραστηριότητα του αυτόνομου νευρικού συστήματος που εμφανίζουν οι πάσχοντες αλλά και των πολύπλοκων κυκλωμάτων που ελέγχουν κάθε στιγμή κατά πόσον ο οργανισμός λειτουργεί “σωστά”. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο οργανισμός να εκπέμπει ‘ψευδή σήματα κινδύνου’ που οδηγούν στον πανικό. Κεντρικό ρόλο στην αντίδραση αυτή φαίνεται να παίζει ο αμυγδαλοειδής πυρήνας του εγκεφάλου (που είναι το “κέντρο κινδύνου” του οργανισμού). Ο αμυγδαλοειδής πυρήνας συνδέεται άμεσα με τον υποθάλαμο και η ενεργοποίησή του (η οποία συμβαίνει όταν αντιλαμβανόμαστε κίνδυνο) οδηγεί σε αντίστοιχη ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η έκκριση στην κυκλοφορία από τα επινεφρίδια των 2 σημαντικών ορμονών του στρες, της αδρεναλίνης και της κορτιζόλης, οι οποίες είναι και υπεύθυνες για όλα τα συμπτώματα της κρίσης πανικού.
Από τις διάφορες έρευνες επίσης έχει βρεθεί ότι συγγενείς πασχόντων από διαταραχή πανικού παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της ίδιας διαταραχής.
Οι ψυχολογικοί παράγοντες αναφέρονται περισσότερο στο περιεχόμενο της σκέψης των πασχόντων και στον τρόπο που αυτό συμβάλλει στην γένεση του προβλήματος, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο η συμπεριφορά αποφυγής που αναπτύσσουν οι πάσχοντες συμβάλλει στην διατήρηση του προβλήματος (βλ. παρακάτω). Να σημειωθεί ότι οι βιολογικές και ψυχολογικές ερμηνείες δεν είναι ανταγωνιστικές και είναι καλύτερο να τις θεωρούμε ως την διαφορετική όψη του ίδιου νομίσματος. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για την επιτυχή αντιμετώπιση του πανικού και της αγοραφοβίας.
Το Γνωσιακό – Συμπεριφορικό μοντέλο του Πανικού / Αγοραφοβίας
Το πιό διαδεδομένο ψυχολογικό μοντέλο για την ερμηνεία του πανικού και της αγοραφοβίας είναι το γνωσιακό-συμπεριφορικό. Η θεωρία αυτή προτείνει ότι μια συγκεκριμένη αλληλουχία γεγονότων οδηγεί στις κρίσεις πανικού. Η αλληλουχία αυτή είναι κυκλική και έτσι το μοντέλο συχνά αναφέρεται ως ο ‘φαύλος κύκλος του πανικού’. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό, εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα γίνονται αντιληπτά από τους πάσχοντες ως απειλητικά για την ζωή τους, π.χ. μια στιγμιαία ζάλη, μια στιγμιαία ταχυκαρδία, μια δυσκολία στην συγκέντρωση, μια στιγμιαία σύγχιση κ.ο.κ. Η αίσθηση της απειλής οδηγεί φυσιολογικά σε άγχος το οποίο συνοδεύεται από πολλά σωματικά και ψυχικά συμπτώματα. Τα αγχώδη όμως συμπτώματα (τα οποία αν και δυσάρεστα δεν απειλούν την ζωή του ατόμου) δεν αποδίδονται στο άγχος όπως είναι σωστό αλλά αντίθετα οι πάσχοντες τα ερμηνεύουν με έναν τρόπο ‘καταστροφικό’, ως σημείο δηλαδή άμεσου και απειλητικού κινδύνου για την σωματική τους ή/και την ψυχική τους υπόσταση. Αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο άγχος και έτσι το άτομο μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο που οδηγεί στον πανικό σε λίγα λεπτά.
Σύμφωνα με το γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο, η διαταραχή διατηρείται διότι το άτομο υιοθετεί συγκεκριμένες συμπεριφορές οι οποίες το οδηγούν στην ενίσχυση των λανθασμένων πεποιθήσεών του σχετικά με τα συμπτώματα που νιώθει και έτσι στην ακόμη μεγαλύτερη αποδοχή τους. Αυτές οι συμπεριφορές είναι κυρίως η αποφυγή των καταστάσεων στις οποίες το άτομο είχε στο παρελθόν μια κρίση πανικού, η χρησιμοποίηση “προφυλάξεων” ώστε να μην συμβεί μια κρίση (π.χ. να μην υπάρχει πολύ κόσμος, να είναι κάποιος δίπλα, να έχει μαζί του αγχολυτικό κ.λ.π.) και η επιλεκτική προσοχή κάθε στιγμή σε στοιχεία που μπορεί να δείχνουν ότι μια κρίση πάει να αρχίσει (π.χ. ψηλάφηση του σφυγμού, παρακολούθηση των καρδιακών χτύπων κ.λ.π).
Με πολύ απλά λόγια ο πανικός (σε ψυχολογικό επίπεδο) δημιουργείται διότι το άτομο αντιλαμβάνεται ως εξαιρετικώς απειλητικά συμπτώματα που στην ουσία αν και δυσάρεστα είναι άκακα. Η αντίληψη αυτή ωστόσο δεν βασίζεται σε έγκυρα δεδομένα διότι το άτομο ποτέ δεν προσπάθησε να αμφισβητήσει την αλήθεια των όσων σκέφτεται. Αντίθετα, δρά με τέτοιο τρόπο που με μαθηματική ακρίβεια ενισχύει την άποψή του για την δημιουργία των συμπτωμάτων του.
Πώς μπορεί να θεραπευτεί ο Πανικός και η Αγοραφοβία
Παρότι ο πανικός και η αγοραφοβία μπορεί να οδηγήσουν τους πάσχοντες σε μεγάλου βαθμού περιορισμό της καθημερινής τους ζωής, ωστόσο σήμερα με τις υπάρχουσες θεραπείες η πρόγνωση θεωρείται πολύ καλή. Ο συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής και γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας μπορεί να εξαλέιψει τις διαταραχές αυτές στην μεγάλη πλειοψηφία των πασχόντων.
Φαρμακευτική Αγωγή
Η αποτελεσματικότητα των SSRIs (εκλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) τουλάχιστον στην βραχυπρόθεσμη (10-12 εβδομάδες) αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού έχει τεκμηριωθεί σε πολυάριθμες μελέτες που διενεργήθηκαν κυρίως στην δεκαετία 1990 – 2000. Οι περισσότερες από αυτές έχουν ανασκοπηθεί στις μετα-αναλύσεις των Otto et al.11 (2001) και Bakker et al. (2002). Στην μελέτη των Bakker et al (2002) συμπεριελήφθησαν οκτώ μελέτες της Φλουβοξαμίνης, έξι μελέτες της Φλουοξετίνης, τέσσερις της Παροξετίνης, τρεις της Σιταλοπράμης και δυο της Σερτραλίνης (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Α για όλα). Το θεραπευτικά δραστικό ισομερές του ρακεμικού μίγματος της σιταλοπράμης, η Εσκιταλοπράμη (S-εναντιομερές), έχει επίσης τεκμηριώσει την αποτελεσματικότητά της στην πιο πρόσφατη τυχαιοποιημένη μελέτη των Stahl et al. (2003) (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Β). Σε γενικές γραμμές όλα τα SSRIs θεωρούνται ισοδύναμης αποτελεσματικότητας αλλά μπορεί να διαφέρουν ως προς την ανοχή και την ασφάλειά τους (Katzman et al. 2014). Από τις μελέτες εξάγεται ότι περίπου 50% των ασθενών που παίρνουν SSRI αναμένεται να είναι ελεύθερο κρίσεων πανικού μετά από 10-12 εβδομάδες έναντι περίπου 30% που παρατηρείται στο εικονικό φάρμακο (αλλά υπάρχει σημαντική μεταβλητότητα μεταξύ των μελετών). Υψηλότερα ποσοστά ασθενών αναμένεται να έχουν μείωση τουλάχιστον κατά 50% στην συχνότητα των κρίσεων πανικού (π.χ. 80% έναντι 60%).
Να σημειωθεί ότι το αγχολυτικό – αντιπανικογόνο αποτέλεσμα αυτών των φαρμάκων είναι ανεξάρτητο της αντικαταθλπτικής τους δράσης. Τα φάρμακα αυτά, αν και συχνά αναφέρονται ως “αντικαταθλπτικά”, έχουν ακόμη καλύτερες αγχολυτικές ιδιότητες. Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι το αποτέλεσμα αυτό δεν είναι άμεσο (όπως συμβαίνει με τα τυπικά ηρεμιστικά – βενζοδιαζεπίνες).
Τα SNRIs (διπλοί αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης), έχουν επίσης τεκμηριώσει την αποτελεσματικότητά τους στην διαταραχή πανικού. Η Βενλαφαξίνη έχει μελετηθεί σε τρεις τυχαιοποιημένες μελέτες, οι δυο σε σύγκριση με placebo και η τρίτη σε σύγκριση με παροξετίνη και placebo (Katzman et al. 2014) (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Α). Όσον αφορά την δοσολογία, στις δυο πρώτες μελέτες το δοσολογικό σχήμα ήταν ευέλικτο με εύρος τα 75-225 mg. Στην τρίτη μελέτη δοκιμάστηκαν δυο σταθερά δοσολογικά σχήματα, 75 mg και 150 mg χωρίς να αναδεικνύονται διαφορές μεταξύ τους ή με την παροξετίνη στα 40 mg (Pollack et al. 2007). Με βάση αυτές τις μελέτες η συνιστώμενη δόση έναρξης είναι τα 37.5 mg και η συνήθης θεραπευτική δόση τα 75-150 mg.
Η Ντουλοξετίνη έχει δοκιμαστεί σε μια μικρή ανοικτή μελέτη χωρίς ομάδα ελέγχου με θετικά αποτελέσματα (Katzmanet al. 2014) (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Γ).
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τόσο τα SSRIs όσο και τα SNRIs δεν προκαλούν εθισμό και έχουν υψηλό βαθμό ασφάλειας.
Βενζοδιαζεπίνες: Η Αλπραζολάμη και η Κλοναζεπάμη αποτελούν τις δυο καλύτερα μελετημένες υψηλής ισχύος βενζοδιαζεπίνες για την βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση της διαταραχής πανικού (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Α και για τις δύο). Η αλπραζολάμη έχει τουλάχιστον οκτώ τυχαιοποιημένες μελέτες και η κλοναζεπάμη τουλάχιστον τρεις (APA Work Group on Panic Disorder 2009). Η κυριότερη μελέτη της αλπραζολάμης σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο ήταν αυτή των Ballenger et al. (1988) διαρκείας 4 εβδομάδων. Σχετικά με την κλοναζεπάμη η κύρια μελέτη έναντι του εικονικού φαρμάκου ήταν αυτή των Moroz & Rosenbaum (1999) διαρκείας έξι εβδομάδων. Αν και η δόση είναι καλύτερο να εξατομικεύεται, σε γενικές γραμμές για την αλπραζολάμη η συνιστώμενη δόση έναρξης είναι 0.75 – 1.0 mg και η συνήθης θεραπευτική δόση 2 – 4 mg, ενώ για την κλοναζεπάμη είναι περίπου η μισή της αλπραζολάμης. Εκτός των δυο αυτών βενζοδιαζεπινών και άλλες βενζοδιαζεπίνες, όπως η Διαζεπάμη (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Α) και η Λοραζεπάμη (Κατηγορία Τεκμηρίωσης Β) (Katzman et al. 2014) έχουν δοκιμαστεί ενώ μια πρόσφατη μετα-ανάλυση του 2011 (Moylan et al. 2011) δεν μπόρεσε να τεκμηριώσει την υπεροχή κάποιας βενζοδιαζεπίνης έναντι κάποιας άλλης, έτσι ώστε η υπεροχή των δυο πιο συχνά χρησιμοποιούμενων δεν πρέπει να θεωρείται βέβαιη.
Η χρήση των βενζοδιαζεπινών στην αντιμετώπιση της ΔΠ θα πρέπει να συνεκτιμήσει την πιθανότητα εθισμού – ανοχής με τη μακροχρόνια χρήση.
Παρόλα αυτά η κλινική εμπειρία είναι ότι ασθενείς με ΔΠ συχνά λαμβάνουν σταθερές δόσεις βενζοδιαζεπινών με θετικά αποτελέσματα για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, χωρίς να δημιουργούνται προβλήματα ανοχής (π.χ. ανάγκη για αύξηση της δόσης) ή εθισμού (APA Work Group on Panic Disorder 2009), αρκεί να υπάρχει ορθή ιατρική παρακολούθηση.
Ψυχολογική Αγωγή
Ο όρος “Ψυχοθεραπεία” είναι ένας γενικός όρος που αναφέρεται σε μορφές θεραπείας οι οποίες στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων ψυχολογικής υφής μέσω της δημιουργίας μιάς σχέσης με έναν ειδικό θεραπευτή και με την χρησιμοποίηση ειδικών τεχνικών που βασίζονται σε μια συγκεριμένη θεωρία. Οι τεχνικές αυτές είναι βεβαίως καθαρά ψυχολογικές, δηλαδή το μόνο επικοινωνιακό μέσον που χρησιμοποιούν είναι ο λόγος. Υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπειών, όπως η ψυχαναλυτική (που βασίζεται στην θεωρία του Freud), η γνωσιακή- συμπεριφορική, η διαπροσωπική, η συστεμική, η οικογενειακή κ.λ.π.
Μετά την απαραίτητη αυτή εισαγωγή θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ψυχοθεραπεία η οποία έχει συστηματικά μελετηθεί και έχει βρεθεί να παρουσιάζει σημαντικό θεραπευτικό αποτέλεσμα στον πανικό και την αγοραφοβία είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική .
Τα χαρακτηριστικά της ψυχοθεραπείας αυτής είναι α) ότι είναι σύντομης διάρκειας (π.χ. 3 μήνες), β) εστιάζει την προσοχή της στα τωρινά προβλήματα και όχι τόσο στο παρελθόν όπως άλλες, γ) βασίζεται στην στενή συνεργασία του θεραπευτή και του θεραπευομένου και δ) βασίζει το αποτέλεσμά της περισσότερο στην δουλειά που θα κάνει ο θεραπευόμενος μεταξύ των συνεδριών στο σπίτι του και όχι τόσο εντός των συνεδριών.
Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία αποτελεί στην ουσία το ‘πάντρεμα’ δυο θεωρητικών κατευθύνσεων, της γνωσιακής η οποία θεμελιώθηκε από τον A. Beck την δεκαετία του ’70 και της κλασικής συμπεριφορικής θεωρίας. Οι γνωσιακές τεχνικές αποσκοπούν περισσότερο στην αμφισβήτηση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων που επικρατούν στην σκέψη των πασχόντων, ενώ οι συμπεριφόρικές τεχνικές στο ‘σπάσιμο’ της αποφευκτικής συμπεριφοράς. Αυτό επιτυγχάνεται με την σταδιακή επαναδραστηριοποίηση του πάσχοντα στις δραστηριότητες που απέφευγε. Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, η χρησιμοποίηση κάποιων φαρμάκων μπορεί να βοηθήσει άτομα με έντονη αποφευκτική συμπεριφορά να επαναδραστηριοποιηθούν με το να μειώνει την ένταση των αγχωδών συμπτωμάτων. Η θεραπεία αυτή μπορεί να γίνει από εγκεκριμένους θεραπευτές με αντίστοιχη εμπειρία, όπως κλινικοί ψυχολόγοι, ενώ ο συνδυασμός με τη φαρμακευτική αγωγή μπορεί να έχει καλύτερα ακόμη αποτελέσματα.
Ποιες είναι οι επιπλοκές του Πανικού / Αγοραφοβίας
Εκτός από τις προφανείς κοινωνικές επιπλοκές που γνωρίζουν καλά οι πάσχοντες, σημαντικός αριθμός μπορεί να παρουσιάσει και κατάθλιψη στην πορεία ιδιαίτερα αν τα συμπτώματα επιμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τότε η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων (τα οποία μπορεί να βοηθήσουν και τον πανικό) είναι επιβεβλημένη.
Γιατί αξίζει να αναζητήσω θεραπεία
Για δυο κυρίως λόγους:
- Διότι υπάρχει θεραπεία με επιστημονικά τεκμηριωμένο επιτυχημένο αποτέλεσμα.
- Διότι η πιθανότητα να περάσει από μόνη της η διαταραχή είναι μικρή.
Τι να διαβάσω
Το ‘Mind Over Mood’ των D. Greenberger & C. Padesky, στην Ελληνική μετάφραση που έχω επιμεληθεί (Σκέφτομαι άρα Αισθάνομαι) συστήνεται ως βιβλίο αυτο-βοήθειας.
Όποιος θέλει να διαβάσει μια λογοτεχνική αναφορά για την αγοραφοβία, μπορεί να κοιτάξει το εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτότυπο βιβλίο του Κ. Παπαγιώργη ‘Περί Αγοραφοβίας’ στις εκδόσεις Καστανιώτη.
Στα Αγγλικά, υπάρχουν πολλά ωραία βιβλία αυτο-βοήθειας. Ένα από αυτά που προτείνω είναι το Mastery of your anxiety and panic των Barlow & Craske.