ΨΥΧΩΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Σε τι αναφέρεται ο όρος “Ψύχωση”;
Ο όρος ψύχωση είναι ένας γενικός όρος στην Ψυχιατρική ο οποίος χρησιμοποιείται για να περιγράψει καταστάσεις και βιώματα στα οποία ένας άνθρωπος φαίνεται να έχει χάσει την “αντίληψη” της πραγματικότητας (reality testing). Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι ένας άνθρωπος μπορεί να έχει ιδέες για την εξωτερική ή εσωτερική του πραγματικότητα τις οποίες κανένας άλλος δεν συμμερίζεται (ιδιαίτερα εκείνοι οι άνθρωποι που είναι πολύ κοντά και γνωρίζουν το άτομο) ή/και να ακούει ή να βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν μπορούν να επιβεβαιώσουν, παρότι βρίσκονται μαζί με το άτομο που τα βιώνει.

Ο όρος αυτός συχνά αντιπαραβάλλεται με τον όρο “νεύρωση” που παλαιότερα αναφερόταν σε ψυχιατρικές διαταραχές, π.χ. αγχώδεις διαταραχές, στις οποίες ουδέποτε χανόταν η αντίληψη της πραγματικότητας (παρότι ο ασθενής εκεί μπορεί να έχει υπερβολικές ανησυχίες, αλλά αναγνωρίζει το υπερβολικό). Συνήθως οι ψυχωτικές διαταραχές θεωρούνται “βαρύτερες” από τις νευρωτικές αν και αυτό δεν είναι απόλυτα ορθό, καθώς υπάρχουν ψυχωτικές συμπτωματολογίες και αντίστοιχα σύνδρομα που έχουν πολύ καλή πρόγνωση και πορεία. Σε επίπεδο συχνότητας, από τους 100 ασθενείς που θα λάβουν μια ψυχιατρική διάγνωση λιγότεροι από τους 10 μπορεί να έχουν ψυχωτική συμπτωματολογία

Σε κλινικό επίπεδο, οι ψυχίατροι συνήθως θα πούμε ότι ένας ασθενής μας έχει ψυχωτική συμπτωματολογία όταν αντιληφθούμε την παρουσία δυο σημαντικών συμπτωμάτων, ένα από τη λειτουργία της σκέψης, το παραλήρημα (delusion), και ένα από τη λειτουργία της αντίληψης, τις ψευδαισθήσεις (hallucinations).

Πέτρος Σκαπινάκης

---

Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι ο όρος αυτός δεν αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη διάγνωση, π.χ. σχιζοφρένεια. Είναι ένας μη ειδικός όρος που αναφέρεται στην παρουσία κάποιων συμπτωμάτων (των “ψυχωτικών”) ανεξαρτήτως τελικής διάγνωσης.

Ποια είναι η σχέση της Σχιζοφρένειας με την Ψυχωτική (ή “Ψυχωσική”) Συνδρομή;
Η νόσος “Σχιζοφρένεια” είναι ένα σύνδρομο το οποίο χαρακτηρίζεται από ψυχωτικά συμπτώματα, αλλά έχει επίσης μια νευροβιολογία, ένα επιδημιολογικό πρότυπο, μια πορεία και εξέλιξη που την χαρακτηρίζει από άλλο ψυχωτικά σύνδρομα ή επεισόδια. Καθώς για να γίνει η διάγνωση της Σχιζοφρένειας απαιτείται πολύς χρόνος παρακολούθησης (επισήμως τουλάχιστον 6 μήνες, αλλά στην κλινική πράξη πολύ περισσότερο), πολύ συχνά ασθενείς που θα λάβουν την τελική διάγνωση της σχιζοφρένειας μπορεί να έχουν λάβει αρχικά τη μη ειδική διάγνωση της Ψυχωτικής (ή “Ψυχωσικής”) Συνδρομής. Από την άλλη, πολλοί ασθενείς που έχουν εμφανίσει ένα πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο ή έχουν λάβει την αρχική διάγνωση της ψυχωσικής συνδρομής, δεν θα λάβουν τελικά τη διάγνωση της σχιζοφρένειας, καθώς η πορεία τους στον χρόνο και η εξέλιξη είναι διαφορετική. Για τον τρόπο με τον οποίον γίνεται η διάγνωση της σχιζοφρένειας διαβάστε σε παρακάτω ενότητα

Τα 2 κυριότερα συμπτώματα της Ψύχωσης
Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, τα δυο πιο σημαντικά συμπτώματα της ψύχωσης, είναι το παραλήρημα (ή παραληρητικές ιδέες) και οι ψευδαισθήσεις. Παρακάτω αναλύονται περισσότερο αυτά τα 2 συμπτώματα:

---

Παραλήρημα ή Παραληρητικές Ιδέες

Το παραλήρημα αναφέρεται σε εσφαλμένες δοξασίες του ασθενή (πεποιθήσεις, ιδέες, κρίσεις) οι οποίες ικανοποιούν τα εξής 4 κριτήρια:

1. Το ακλόνητο: Διατηρούνται από τον ασθενή με ακλόνητη πίστη και απαράμιλλη υποκειμενική βεβαιότητα

2. Το αδιόρθωτο και ανθεκτικό: Οι ιδέες αυτές δεν επιδέχονται διόρθωσης  / τροποποίησης από μαρτυρίες που αναιρούν την εγκυρότητά τους και δεν επηρεάζονται από την παράθεση έλλογων επιχειρημάτων. Είναι με άλλο λόγια εξαιρετικά ανθεκτικές στη λογική αντίκρουση. 

3. Το αδύνατο: Το περιεχόμενό τους είναι εσφαλμένο, απίθανο, αδύνατο ή αλλόκοτο (υπό την έννοια του «φανταστικού» θεματικού τους περιεχομένου) όπως αυτό διαπιστώνεται από τους άλλους ανθρώπους.

4. Το κοινωνικο-πολιτισμικό κριτήριο: Οι δοξασίες αυτές δεν είναι συμβατές με το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο του ασθενή, δηλαδή δεν γίνονται αποδεκτές από άλλα άτομα του ίδιου κοινωνικο-οικονομικού και πολιτισμικού πλαισίου (συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων που γνωρίζουν πολύ καλά τον ασθενή, π.χ. συγγενείς ή φίλοι).

Ορισμένα επιπρόσθετα χαρακτηριστικά που είναι ενδιαφέροντα και βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση είναι και τα εξής:

• Οι ασθενείς με πρωτογενείς παραληρητικές ιδέες έχουν συνειδησιακή διαύγεια, δεν υπάρχει λοιπόν διαταραχή της συνείδησης (π.χ. σύγχυση ή θόλωση της συνείδησης). 
• Για τον ίδιο τον ασθενή το παραλήρημα είναι μια ιδέα / πεποίθηση / κρίση όπως και άλλες (φυσιολογικές) σκέψεις που μπορεί να έχει. Ωστόσο η ιδέα αυτή έχει μεταβάλλει την αντίληψη της πραγματικότητας και έχει τεράστια προσωπική σημασία για τον ασθενή, για το διάστημα που την βιώνει γίνεται το επίκεντρο της ζωής του. 
• Οι ασθενείς λέμε ότι δεν έχουν εναισθησία, δηλαδή δεν κατανοούν ότι η πραγματικότητα δεν είναι συμβατή με την ιδέα τους (σε αντίθεση με τον περίγυρο του ασθενή που είναι σίγουροι για το εσφαλμένο / παθολογικό της ιδέας)

Τα θέματα των παραληρητικών ιδεών

Το ειδικό θεματικό περιεχόμενο των παραληρημάτων ποικίλει και αντανακλά τον πλούτο της φαντασίας του ανθρώπινου νου. Τα παραληρήματα μερικές φορές είναι απολύτως παράδοξα ή αλλόκοτα, αλλά αυτό δεν είναι το πιο σύνηθες, καθώς αρκετά συχνά οι ιδέες αυτές είναι μεν εσφαλμένες αλλά όχι αδύνατες. Αυτό συχνά δημιουργεί προβλήματα στην αξιόλογησή τους, ειδικά από μη ειδικούς ή τους στενούς συγγενείς και φίλους του ασθενή.

Τα πιο συχνά θέματα είναι τα εξής:

• Παραληρητικές ιδέες δίωξης, συνομωσίας, κατασκόπευσης
• Παραληρητικές ιδέες αναφοράς και συσχέτισης
• Ζηλοτυπικό παραλήρημα ή νοσηρή ζηλοτυπία
• Παραληρήματα ερωτικού περιεχομένου
• Παραληρήματα Θρησκευτικού Περιεχομένου και αποκαλυπτικού – κοσμογονικού
• Παραληρήματα με παραφυσικές ή «ψευδοφυσικές» ερμηνείες
• Παραληρητικές ιδέες μεγαλείου και μεγαλειωδών ικανοτήτων
• Παραληρητικές ιδέες ενοχής
• Υποχονδριακές παραληρητικές ιδέες
• Ιδέες πτωχείας και μηδενιστικό παραλήρημα
• Παραληρητική παραγνώριση
• Παραληρητική παρασίτωση
• Παραληρητικές ιδέες σχετικές με τη σωματική εμφάνιση
• Παραληρητικές ιδέες εξωτερικής επίδρασης

Θα αναφέρουμε μερικά παραδείγματα από τις πιο κύριες κατηγορίες για να γίνει αντιληπτό το εύρος της θεματολογίας των παραληρητικών ιδεών

Παραληρητικές ιδέες δίωξης: Συχνά τα παραληρήματα αυτά αναφέρονται ως «παρανοειδείς ιδέες» ή «παρανοειδή παραληρήματα». Σε αυτήν την περίπτωση ο ασθενής πιστεύει ακλόνητα ότι άλλα άτομα, οργανισμοί, υπηρεσίες (π.χ. αστυνομία, μυστικές υπηρεσίες) προσπαθούν να τον βλάψουν με κάποιον τρόπο, ενώ στην πραγματικότητα αυτό δεν ισχύει.  Μπορεί να κινδυνεύει η ζωή του, η επαγγελματική του υπόσταση, η περιουσία του, η φήμη του, η οικογένειά του κ.λ.π. Τα μέσα που χρησιμοποιούνται μπορεί να είναι ποικίλα αλλά συνήθως υπονοείται κάποιος ανάλογος τεχνολογικός εξοπλισμός (όπως υπολογιστές, κάμερες, μικροτσίπ κλπ), οχήματα, δορυφόροι, εξ αποστάσεως επιδράσεις με ανάλογη τεχνολογία (π.χ. ηλεκτρομαγνητικά κύματα). Άλλες φορές μπορεί να θεωρούν ότι προσπαθούν να τον δηλητηριάσουν ή να τον μολύνουν με χημικές ή άλλες ουσίες. Μερικές φορές ο ασθενής μπορεί να μην είναι σίγουρος για τον τρόπο αλλά είναι σίγουρος ότι συμβαίνει, άλλωστε οι «διώκτες είναι πάντα ένα βήμα μπροστά και έχουν στη διάθεσή τους τεχνολογία που δεν είναι γνωστή στους υπόλοιπους». Τα διωκτικά παραληρήματα είναι από τα πιο συχνά θέματα στις ψυχωτικές διαταραχές.

---

Παραληρητικές ιδέες αναφοράς και συσχέτισης

Στις παραληρητικές ιδέες αναφοράς ο ασθενής πιστεύει ότι τα λεγόμενα, οι ενέργειες ,οι χειρονομίες ή οι μορφασμοί άλλων ανθρώπων έχουν μια ιδιαίτερη αναφορά στον ίδιο, όταν είναι σαφές ότι αυτό δεν ισχύει. Μπορεί για παράδειγμα να θεωρεί ότι τον κουτσομπολεύουν, ότι τον σχολιάζουν, ότι υποκινούν φήμες εναντίον του για τον προσανατολισμό του, για την ηθική του υπόσταση κλπ. Ο ασθενής μπορεί να παρερμηνεύει τυχαία σχόλια  που παράκουσε από περαστικούς, ή από άτομα που κάθονταν δίπλα του σε ένα τραπέζι και θεώρησε ότι αυτά που έλεγαν αφορούσαν εκείνον. Μπορεί επίσης να παρερμηνεύσει λεγόμενα, μορφασμούς η χειρονομίες εκφωνητών στο ράδιο ή την τηλεόραση έχοντας την βεβαιότητα ότι αυτό έγινε για να «του δείξει κάτι». Για παράδειγμα «ο παρουσιαστής της εκπομπής διασταύρωσε κάποια στιγμή τα γόνατά του για να μου δείξει ότι θεωρεί πως είμαι ομοφυλόφιλος»

Στις παραληρητικές ιδέες συσχέτισης ο ασθενής θεωρεί ότι πράγματα γύρω του έχουν διευθετηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να του μεταφερθεί κάποιο μήνυμα (συνήθως από κάποιους που διώκουν το άτομο). Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τίτλους ειδήσεων, διαφημίσεις στην τηλεόραση, σε πινακίδες, σε οχήματα, πινακίδες με διευθύνσεις, ταμπέλες από μαγαζιά κλπ.

---

Άλλα Παραληρητικά Θέματα

• Παραληρήματα Θρησκευτικού Περιεχομένου: Οι ασθενείς μπορεί να θεωρούν ότι έχουν ιδιαίτερη επικοινωνία με το Θεό, ή ότι τους έχει ανατεθεί ένας ειδικός σκοπός από το Θεό ή είναι απεσταλμένοι του Θεού.
• Ζηλοτυπικά παραληρήματα: Ο ασθενής έχει την ακλόνητη πεποίθηση ότι ο/η σύντροφός του τον/την απατά, ωστόσο τα επιχειρήματα που παραθέτει είτε είναι άσχετα είτε εξίσου παραληρητικά.
• Παραλήρημα μεγαλείου: Ο ασθενής έχει την ακλόνητη πεποίθηση ότι έχει εξαιρετικές ικανότητες ή δυνάμεις (μερικές φορές υπερφυσικές), ότι είναι εξαιρετικά έξυπνος ή εφευρετικός, ότι μπορεί να διαβάσει τις σκέψεις των άλλων, ότι έχει έναν μεγαλειώδη και ειδικό σκοπό στην ζωή (μεσσιανική αποστολή). «Είμαι ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο», «Δώστε μου περισσότερη δύναμη και μπορώ να καταστρέψω τον πλανήτη μια μέρα».
• Παραληρήματα με παραφυσικές ή «ψευδοφυσικές» ερμηνείες: Περιεχόμενο της σκέψης που σχετίζεται με παραληρητικές ερμηνείες με όρους παραφυσικών φαινομένων (για παράδειγμα τα παράξενα βιώματα του ασθενή εξηγούνται με όρους τηλεπάθειας, μαγείας, υπνωτισμού, μέντιουμ κλπ)
• Παραληρητικές ιδέες ενοχής: Ο ασθενής είναι ακλόνητα πεπεισμένος ότι με τις πράξεις του ή τις παραλείψεις του έχει βλάψει τους άλλους (π.χ. την οικογένειά του) ή έχει διαπράξει σοβαρά αδικήματα που θα επισύρουν την καταδίκη του, ωστόσο αυτό δεν έχει συμβεί στην πραγματικότητα ή είναι πολύ μικρότερης σημασίας. «Έχω διαπράξει μεγάλη αμαρτία. Αξίζει να καταστραφώ, δεν έχει νόημα να συνεχίζω έτσι», «Είμαι όνειδος για την χώρα», «Κατέστρεψα την οικογένειά μου. Αξίζει να με κλείσουν στην φυλακή για όλη μου την ζωή»
• Υποχονδριακό παραλήρημα: Ο ασθενής είναι πεπεισμένος ότι έχει κάποια σοβαρή – καταληκτική ασθένεια παρότι όλοι τον διαβεβαιώνουν περί του αντιθέτου.

---

Ψευδαισθήσεις

Ο πιο γνωστός ορισμός των ψευδαισθήσεων είναι αυτός του Esquirol: 

«Αντίληψη χωρίς εξωτερικό αντικείμενο». 

Πιο αναλυτικά, το άτομο που βιώνει ψευδαισθήσεις κοινοποιεί στον εξεταστή ή αφήνει σαφώς να εννοηθεί ότι αντιλαμβάνεται κάτι με τα αισθητήρια όργανα του το οποίο ο δεύτερος αδυνατεί να επιβεβαιώσει. Ο δεύτερος αυτός ορισμός καλύπτει επαρκώς τις περισσότερες περιπτώσεις, καθώς εάν ο ασθενής βλέπει ή ακούει κάτι την ώρα που είναι στη συνάντηση με τον εξεταστή, τότε θα έπρεπε και ο δεύτερος, αφού βρίσκεται στον ίδιον χώρο, να το αντιλαμβάνεται.

Ο όρος ψευδαίσθηση στα Ελληνικά μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η αίσθηση που βιώνεται είναι «ψευδής». Προσέξετε ότι η αντίληψη είναι 100% γνήσια, αυτό που είναι ψευδές είναι ότι δεν υπάρχει εξωτερικό αντικείμενο να την προκαλεί. 

Ο Ψυχοπαθολόγος Sims αναφέρει σχετικά το εξής παράδοξο: Το πιο απλό δεδομένο που αφορά τις ψευδαισθήσεις, είναι ίσως και το πιο δύσκολο να γίνει κατανοητό: αυτό που ο κλινικός αποκαλεί ψευδαίσθηση για τον ασθενή είναι μια απολύτως φυσιολογική αισθητηριακή εμπειρία!» 

Πέτρος Σκαπινάκης

Οι ψευδαισθήσεις δεν υπόκεινται στον βουλητικό έλεγχο του ασθενούς, συμβαίνουν αυτόματα και ο ασθενής δεν μπορεί να τις καταστείλει από μόνος του. Τα βιώματα γίνονται αντιληπτά ως προερχόμενα από τον «εξωτερικό χώρο» όπως και οι φυσιολογικές αντιλήψεις. Αυτό αντιδιαστέλλεται από το «εσωτερικό μάτι ή αυτί» που μερικές φορές αναφέρουν άτομα που βιώνουν αντιληπτικά φαινόμενα που δεν είναι γνήσιες ψευδαισθήσεις.

Οι ψευδαισθήσεις μπορούν να παρατηρηθούν σε όλες τις αισθητηριακές τροπικότητες με αποτέλεμα να μπορούμε να έχουμε τις εξής κατηγορίες:

• Ακουστικές
• Οπτικές
• Απτικές
• Οσφρητικές
• Γευστικές
• Σωματικές (σπλαχνικές) / κοιναισθητικές (από το μυοσκελετικό) 

Οι ακουστικές και οι οπτικές ψευδαισθήσεις είναι πιο συχνές και από πλευράς ενδιαφέροντος, οι πιο σημαντικές. Οι λεκτικές ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι πιο συχνές στις πρωτογενείς ψυχικές διαταραχές. Ο ασθενής μπορεί να ακούει χαμηλόφωνο ψιθύρισμα που μπορεί να είναι ή να μην είναι απόλυτα κατανοητό, ή να ακούει ξεκάθαρες «φωνές» τις οποίες να μπορεί να περιγράψει. Το περιεχόμενο των φωνών μπορεί να είναι απλό (π.χ. μια – δυο λέξεις ή μικρές φράσεις) ή να είναι πιο  πολύπλοκο (π.χ. ολόκληροι διάλογοι). Στις τελευταίες περιπτώσεις το περιεχόμενο των φωνών μπορεί να είναι υβριστικό, απειλητικό, χλευαστικό, επιτιμητικό, παραινετικό, επιτακτικό, προφητικό, καθοδηγητικό, υποστηρικτικό κλπ. Αρκετά συχνά οι ασθενείς που έχουν ακουστικές ψευδαισθήσεις θα αρνηθούν την παρουσία τους, ενώ άλλες φορές δεν μπορούν να αντιληφθούν το νόημα της ερώτησης καθώς για τους ίδιους οι «φωνές» αυτές συμπλέκονται και με όλες τις άλλες γνώριμες εμπειρίες του ασθενή από το περιβάλλον του, χωρίς ο ίδιος να μπορεί να τις ξεχωρίσει

Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις υπό τη μορφή φωνημάτων είναι χαρακτηριστικές στις παθήσεις του φάσματος της σχιζοφρένειας. Ωστόσο, τέτοιου τύπου διαταραχές μπορούμε να συναντήσουμε και στη μανία και στην κατάθλιψη. Επίσης σε ποικίλες οργανικές καταστάσεις (άνοιες, επιληψία ιδιαίτερα κροταφική) καθώς και σε διαταραχές από χρήση ουσιών (π.χ. LSD, κοκαίνη, MDMA).

Στη σχιζοφρένεια εμφανίζονται ιδιαίτερες ακουστικές ψευδαισθήσεις, που ο Schneider περιέγραψε ως συμπτώματα «πρώτης τάξης» για την σχετική διάγνωση. Οι πιο σημαντικές είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις στο γ πρόσωπο, δηλαδή φωνές που αναφέρονται στον ασθενή ως «αυτός» ή «αυτή» και είτε συνομιλούν μεταξύ τους για τον ασθενή είτε σχολιάζουν τις πράξεις και τις ενέργειες του ασθενή καθώς αυτός τις κάνει. Το βίωμα είναι σα να ακούει κάποιος μια συζήτηση 2 ανθρώπων που τον αφορά χωρίς εκείνοι να αντιλαμβάνονται ότι γίνονται «αντιληπτοί». 

Στις διαταραχές της διάθεσης συχνά οι ακουστικές ψευδαισθήσεις είναι εναρμονισμένες ή σύντονες με τη διάθεση. Συνήθως αναφέρονται «φωνές» στο β πρόσωπο («εσύ»). Στην ψυχωτική κατάθλιψη μπορεί να έχουν υποτιμητικό («είσαι άχρηστος, ανίκανος»), ενοχικό («έφταιξες και θα τιμωρηθείς») ή επιτακτικό χαρακτήρα (π.χ. πιέζουν τον ασθενή να κάνει κακό στον εαυτό του). Στη μανία μπορεί να έχουν εξυψωτικό χαρακτήρα («είσαι μεγάλος, είσαι σπουδαίος, είσαι ο εκλεκτός του Θεού). 

---

Οπτικές Ψευδαισθήσεις

Οι οπτικές ψευδαισθήσεις οφείλονται συχνά σε οργανικές καταστάσεις, ενώ η παρουσία τους σε πρωτογενείς λειτουργικές ψυχικές διαταραχές είναι σαφώς πιο σπάνια (αλλά όχι απίθανη, ειδικά στις διαταραχές της διάθεσης, π.χ. διπολική διαταραχή σε φάση μανίας). Εάν υπάρχει θόλωση της συνείδησης, τότε μιλάμε για delirium, που είναι δευτεροπαθής οργανική πάθηση που χρειάζεται διερεύνηση. Οπτικές ψευδαισθήσεις στην Ψυχιατρική μπορούμε επίσης να συναντήσουμε στις διαταραχές χρήσης ουσιών.

Συνήθως οι οπτικές ψευδαισθήσεις αφορούν ασθενείς μέσης ηλικίας και πάνω, συχνά τρίτης ή τέταρτης ηλικίας, χωρίς προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό. Αρκετά συχνά συνυπάρχει βλάβη της αισθητηριακής οδού (π.χ. γλαύκωμα, παθήσεις της ωχράς κηλίδας ή του αμφιβληστροειδή) ή άλλη αδρή οργανική βλάβη που πρέπει να αποκλειστεί.

Παραδείγματα οργανικών διαταραχών που προκαλούν οπτικές ψευδαισθήσεις περιλαμβάνουν τις εξής: Όγκοι του ινιακού λοβού, διάφοροι τύποι ανοιών, βλάβες της οπτικής οδού με έκπτωση της όρασης (π.χ. παθήσεις της ωχράς κηλίδας) που οδηγούν στο σύνδρομο Charles Bonnet, επιληπτικές καταστάσεις, μεταδιασεισικό σύνδρομο, λοιμώξεις του Κ.Ν.Σ. όπως εγκεφαλίτιδες.

Άλλα είδη ψευδαισθήσεων είναι πιο σπάνια και συναντώνται σε λειτουργικές ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια.

---

Ψυχιατρικές διαταραχές με προεξάρχοντα ψυχωτικά συμπτώματα

Όπως ειπώθηκε πιο πάνω αρκετές ψυχιατρικές διαταραχές μπορούν να εμφανίσουν ψυχωτικά συμπτώματα. Η σχιζοφρένεια και οι σχετικές με αυτή παθήσεις (νοσήματα του φάσματος της σχιζοφρένειας) περιλαμβάνουν στην χαρακτηριστική κλινική τους εικόνα ψυχωτικά συμπτώματα. Από την άλλη, διαταραχές της διάθεσης όπως η κατάθλιψη και η διπολική διαταραχή μπορούν να εμφανίσουν τέτοια συμπτωματολογία στην πορεία τους, αλλά παραμένει ως βασικό και κυρίαρχο στοιχείο η διαταραχή από τη λειτουργία της διάθεσης. Οργανικές διαταραχές και διαταραχές από χρήση ουσιών επίσης μπορεί να εκδηλωθούν με ψυχωτική συμπτωματολογία. Για το λόγο αυτό η παρουσία ψυχωτικών συμπτωμάτων δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να θεωρείται ένδειξη σχιζοφρένειας, καθώς για την διάγνωση της τελευταίας απαιτούνται επιπρόσθετα συμπτώματα και κριτήρια.

---

Διαγνωστικά Κριτήρια Σχιζοφρένειας

Η διάγνωση στην Ψυχιατρική βασίζεται στην κλινική συμπτωματολογία και τη διαχρονική παρακολούθηση του ασθενούς. Συχνά, ωστόσο, για να αυξήσουμε την αξιοπιστία της διάγνωσης χρησιμοποιούμε συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια που έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των ειδικών. Τέτοια κριτήρια έχουν διατυπώσει τόσο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) όσο και η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία (ΑΨΕ) στο διαγνωστικό εγχειρίδιο που εκδίδει (DSM). Παρακάτω παρατίθενται τα κριτήρια της ΑΨΕ για τη σχιζοφρένεια.

Είναι προφανές από τα κριτήρια ότι η διάγνωση δεν είναι εύκολο να γίνει εάν δεν περάσουν τουλάχιστον 6 μήνες παρακολούθησης, αλλά στην κλινική πράξη, επειδή υπάρχουν πολλοί ασθενείς με ασαφείς συμπτωματολογίες μπορεί να χρειαστεί περισσότερος χρόνος. Ανεξάρτητα από την τελική διάγνωση, θα πρέπει να επισημάνω ότι η εκτίμηση της πρόγνωσης κάθε ασθενούς είναι ακόμη δυσκολότερη και απαιτείται ακόμη περισσότερος χρόνος ώστε να αποφασίσουμε εάν η πρόγνωση είναι καλή ή μέτρια.

Επισημαίνεται επίσης ότι η παρουσία μόνο παραληρητικών ιδεών δεν επαρκεί για τη διάγνωση της Σχιζοφρένειας, καθώς απαιτούνται και άλλα συμπτώματα. Καθώς οι παραληρητικές ιδέες εμφανίζονται και σε άλλες ψυχωτικές διαταραχές (για παράδειγμα παραληρητική διαταραχή, βραχέα ψυχωτικά επεισόδια, επαγόμενα από ουσίες ψυχωτικά επεισόδια, σχιζοσυναισθηματική διαταραχή) ή και σε διαταραχές της διάθεσης (διπολική διαταραχή σε φάση με ψυχωτικά συμπτώματα, ψυχωτική κατάθλιψη) χρειάζεται προσοχή να μην γίνει λανθασμένη διάγνωση, καθώς η πορεία και η εξέλιξη αυτών των νοσημάτων είναι διαφορετική.

Διευκρινίσεις ως προς την κλινική εικόνα

Καθώς τα διαγνωστικά κριτήρια της σχιζοφρένειας είναι πολύ γενικά, για να καταλάβουμε καλύτερα την κλινική εικόνα είναι προτιμότερο να διακρίνουμε τα 2 κλινικά σύνδρομα που προκύπτουν ανάλογα με το είδος της συμπτωματολογίας που επικρατεί κάθε φορά. Διακρίνουμε λοιπόν μια οξεία φάση στην οποία κυριαρχούν τα λεγόμενα “θετικά” συμπτώματα (συμπτώματα αρ. 1-4 στα κριτήρια) και ιδίως το παραλήρημα και οι ψευδαισθήσεις και η ανάλογη αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς, και μια πιο χρόνια φάση στην οποία επικρατούν συνήθως τα λεγόμενα αρνητικά συμπτώματα (σύμπτωμα αρ. 5 στα κριτήρια). Η ασθένεια ξεκινά συνήθως με ένα εντυπωσιακό οξύ επεισόδιο. Αυτό με την ανάλογη ιατρική θεραπεία συνήθως υφίεται και ο ασθενής παραμένει καλά. Ωστόσο υπάρχει η πιθανότητα είτε να γίνουν υποτροπές με θετικά συμπτώματα ξανά, είτε ο ασθενής σιγά-σιγά να αρχίσει να εμφανίζει μια αρνητική συμπτωματολογία που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη υπολειτουργικότητα.

Η χρόνια φάση είναι πολύ διαφορετική και σε αυτήν δεν παρατηρούνται συνήθως τα θετικά συμπτώματα, αλλά τα λεγόμενα αρνητικά συμπτώματα, που αναφέρονται σε ψυχικές λειτουργίες οι οποίες φαίνεται να έχουν ατονήσει. Τα κυριότερα από αυτά είναι η άμβλυνση της συναισθηματικής λειτουργίας (ο ασθενής φαίνεται να μην μπορεί να βιώσει συναίσθημα), ο περιορισμός του αυθόρμητου λόγου, η μείωση της βουλητικής ικανότητας (δυσκολεύεται να κάνει ή να ξεκινήσει νέα πράγματα), και ο περιορισμός της κοινωνικότητας (ο ασθενής δεν επιθυμεί ή αποφεύγει τις κοινωνικές συνδιαλλαγές).

Όταν τα συμπτώματα αυτά είναι έντονα τότε ο ασθενής μπορεί να χρειάζεται σημαντική βοήθεια από ανθρώπους του περιβάλλοντός του και σίγουρα η ικανότητα για αυτόνομη διαβίωση και εργασία είναι περιορισμένη. Ευτυχώς λίγοι ασθενείς έχουν αυτά τα συμπτώματα σε τέτοια ένταση, ενώ πολλοί ασθενείς που θα λάβουν τη διάγνωση της σχιζοφρένειας δεν θα εκδηλώσουν ποτέ ή θα εκδηλώσουν ήπια αρνητική συμπτωματολογία.

---

Πορεία και Πρόγνωση της Σχιζοφρένειας

Όπως φαίνεται στην εικόνα, η σχιζοφρένεια ξεκινά συνήθως κατά τη νεαρή ενήλικο ζωή, αλλά μερικές φορές μπορεί να έχει δώσει ήπια πρόδρομα συμπτώματα αρκετό καιρό πριν την πρώτη σημαντική εκδήλωση. Στη συνέχεια μπορεί να γίνουν οξείες υποτροπές και τελικά για κάποιους ασθενείς μπορεί να υπάρξει μια υπολειμματική περίοδος αρνητικών συμπτωμάτων (χρόνια φάση)

Η πρόγνωση της σχιζοφρένειας ποικίλει τόσο πολύ από ασθενή σε ασθενή, που επί του παρόντος είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζει κανείς πώς θα εξελιχθεί η νόσος και πόσο καλά θα ανταποκριθεί ο ασθενής στην ιατρική θεραπεία. Καθώς απαιτείται μεγάλο χρονικό διάστημα (ετών) για να γίνει αντιληπτή η εξατομικευμένη πρόγνωση, είναι σημαντικό να μην γίνεται προσπάθεια πρόβλεψης από την αρχή, πόσο μάλλον να αποθαρρύνονται οι ασθενείς και οι φροντιστές τους, καθώς τόσο οι διαθέσιμες θεραπείες όσο και η γενικότερη προσπάθεια ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης μπορεί να οδηγήσει σε πολύ θετικό αποτέλεσμα για την πλειονότητα των ασθενών μας.

---

Αιτιολογία της Σχιζοφρένειας

Η σχιζοφρένεια είναι μια πολύπλοκη ψυχική διαταραχή, και ενώ οι ακριβείς αιτίες της δεν είναι πλήρως κατανοητές, οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει αρκετούς σημαντικούς παράγοντες. Στο παρακάτω πλαίσιο παρουσιάζεται μια σύνοψη των κυριοτέρων ευρημάτων:

---

Επιδημιολογία της Σχιζοφρένειας

Η σχιζοφρένεια είναι μια σχετικά σπάνια νόσος η οποία ανευρίσκεται στο 0,2-0,3% του πληθυσμού (περίπου 20000 – 30000 ασθενείς αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα). Σε επαφή με υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι περίπου οι μισοί ασθενείς. Ο κίνδυνος να πάθει ένας άνθρωπος σχιζοφρένεια στην ζωή του (επιπολασμός ζωής – lifetime prevalence) είναι περίπου 1% (αλλά προσέξτε ότι ο αριθμός αυτός είναι 2-3 φορές υψηλότερος από τον αριθμό αυτών που πάσχουν αυτή τη στιγμή). Η επίπτωση (πόσα νέα περιστατικά σε έναν χρόνο) είναι περίπου 15 στους 100.000, δηλαδή σε μια πόλη 100.000 κατοίκων αναμένουμε γύρω στα 10-15 νέα περιστατικά τον χρόνο, ή στην Αθήνα με 3 εκ, περίπου 300-450 νέα περιστατικά τον χρόνο. Οι άνδρες νοσούν λίγο περισσότερο από τις γυναίκες (το 60% των ασθενών είναι άνδρες). Η πιο σημαντική διαφορά ωστόσο στα 2 φύλα είναι η μικρότερη ηλικία έναρξης στους άνδρες (μεταξύ 18-23, εν.ω στις γυναίκες 3-4 έτη μετά). Η νόσος συνήθως έχει έναρξη στη νεαρή ενήλικο ζωή (μεταξύ 18-25), σπάνια θα ξεκινήσει μετά τα 40-45 ή πριν τα 15.

Συνεχίζεται…

So I’m a woman with chronic schizophrenia. I’ve spent hundreds of days in psychiatric hospitals. I might have ended up spending most of my life on the back ward of a hospital, but that isn’t how my life turned out. In fact, I’ve managed to stay clear of hospitals for almost three decades, perhaps my proudest accomplishment. That’s not to say that I’ve remained clear of all psychiatric struggles. After I graduated from the Yale Law School and got my first law job, my New Haven analyst, Dr. White, announced to me that he was going to close his practice in three months, several years before I had planned to leave New Haven. White had been enormously helpful to me, and the thought of his leaving shattered me.

Recorded On: September 30, 2009